آیه 23 سوره قیامه

إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ «23»

إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ: به سوى رحمت پروردگار خود نظر كننده و مستغرقند در مثوبات جليله كه حق تعالى به آنها كرامت فرموده.

در توحيد صدوق و احتجاج از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در حديثى فرمايد: منتهى شوند اولياى خدا بعد از فراغ از حساب، به نهرى كه ناميده شود حيوان. پس شستشو كنند در آن و بياشامند از آن، پس سفيد گردد صورتهاى آنان به حالت نورانى. پس برود از ايشان كدرت و درن. پس امر شوند به بهشت، و در اين مقام نظر كنند به ثواب الهى، چگونه اثابه فرمايد ايشان را، اين است فرمايش: إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ. «1» ايضا: ابن بابويه رحمه اللّه از حضرت عبد العظيم عليه السّلام از ابى محمود قال: قال على بن موسى الرضا عليه السّلام در فرمايش الهى: وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ، فرمود: يعنى مشرقه، نظر مى‌كنند ثواب پروردگار خود را. «2» تتمه: چون ببراهين عقليه و نقليه ثابت شده كه ذات سبحانى از جسميت و عوارضات آن منزّه و متعالى است بنابراين آيه شريفه بتقدير مضاف باشد يعنى الى ثواب ربّها كه مراد نعيم بهشتى است و اين تقدير در كلمات قرآنى شايع و معظم علماء و مفسرين همين را محقق دانسته‌اند.

لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ «16» إِنَّ عَلَيْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ «17» فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ «18» ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا بَيانَهُ «19» كَلاَّ بَلْ تُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ «20»

وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ «21» وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ «22» إِلى‌ رَبِّها ناظِرَةٌ «23» وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ «24» تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِها فاقِرَةٌ «25»

ترجمه‌

حركت مده بخواندن زبانت را تا شتاب كنى بآن‌

همانا بر عهده ما است فراهم آوردن آن و خواندنش‌

پس چون خوانديم آنرا پس پيروى كن خواندنش را

پس همانا بر ما است بيان آن‌

نه چنين است بلكه دوست ميداريد شما مردم امتعه نقد دنيا را

و رها ميكنيد آخرت را

رويهائى در چنين روز خرّم و درخشان‌

بسوى پروردگارشان بچشم اميد نگرانند

و رويهائى در چنين روزى گرفته و در هم است‌

ميپندارند كه رسانده شود بآنها عذاب كمر شكنى.

تفسير

در مجمع از ابن عباس ره نقل نموده كه چون قرآن بر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نازل ميشد حضرت براى شوق مفرطى كه به اخذ و ضبط آن داشت عجله ميفرمود در تلقّى و قرائت خود مبادا چيزى از آن از خاطرش محو شود پس خدا او را از اين عمل نهى فرمود نه براى آنكه جائز نبوده بلكه براى آنكه لازم نبوده است و قمّى ره وجه ديگرى نقل نموده كه در آيات آتيه ذكر ميشود انشاء اللّه تعالى و بنابر اين خداوند خطاب به پيغمبر خود فرموده كه بعجله زبان خود را بآيات ما حركت مده و قرائت منما آنرا قبل از تفكّر و تأمّل در معانى آن همانا بعهده ما است جمع آن در سينه تو و اجراء آن بر زبانت يا جمع آن در خارج و قرائت آن بر تو پس وقتى ما آنرا بتوسط جبرئيل بر تو قرائت نموديم متابعت نما قرائت او را تا در ذهنت مستقرّ گردد چنانچه از ابن عبّاس ره نقل شده كه بعد از اين حضرت صبر ميفرمود تا جبرئيل ميرفت آنوقت قرائت ميفرمود و بعضى متابعت را بر عمل باحكام قرآن حمل نموده‌اند ولى اوّل اظهر است و مؤيّد آن آنستكه بعد از اين فرموده پس بعهده ما است بيان مشكلات و مجملات آن از حيث معنى و مراد در وقت حاجت و لزوم نه چنين است كه كسى محتاج باشد قرآن را بعجله بخواند ولى انسان طبعا عجول است شما مردم دوست داريد هر امرى را كه بعجله و نقد براى‌

جلد 5 صفحه 312

شما آماده شده لذا دنيا را اختيار نموديد براى خود و آخرت را از دست داديد چون دنيا معجّل و آخرت مؤجّل است غافل از آنكه آن محقّق است و باقى و اين موقت است و فانى و رويهائى از مردم در روز قيامت درخشان و تابان است و ناظر بعطا و منتظر رحمت و نعمت اوفى از پروردگارند بعد از فارغ شدن آنانكه اولياء خدايند از حساب و غسل نمودن در چشمه حيوان و آشاميدن از آن و سفيد و تابان شدن رويهاشان و بيرون آمدن از انواع پليديها چنانچه مستفاد از اخبار ائمه اطهار است و در بعضى روايات از امير المؤمنين عليه السّلام تصريح شده كه ناظر بمعناى منتظر استعمال ميشود چنانچه خداوند فرموده‌ فَناظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ‌ يعنى منتظرم بچه حال بر ميگردند فرستاده شدگان از قول ملكه سبا در سوره نمل در هر حال معلوم است مراد نظر نمودن بخود خدا نيست بلكه مراد نظر نمودن برحمت و انتظار مزيد نعمت او است و رويهائى از مردم در روز قيامت عبوس و ترش و تاريك و گرفته و درهم است و آنها دشمنان خدايند كه گمان دارند و منتظرند بلا و عذابى بر آنها وارد شود كه بشكند و خورد كند فقرات و مهره‌هاى پشتشان را و اين دو دسته از هر جهت با يكديگر تقابل تضادّ دارند يكدسته در نهايت خوشى و خرّمى و فرح و سرور و انبساط و يكدسته در غايت ناخوشى و غم و اندوه و گرفتگى و گرفتارى بسر ميبرند و يحبّون و يذرون بصيغه مغايب نيز قرائت شده و بنابر اين نيز مراد افراد انسان است كه در آيات سابقه ذكر شده است.

إِلي‌ رَبِّها ناظِرَةٌ «23»

همين‌ ‌آيه‌ منشأ توهم‌ مجسمه‌ ‌شده‌ ‌که‌ گفتند: ‌خدا‌ فرداي‌ قيامت‌ ميآيد ‌بر‌ تخت‌ قرار ميگيرد و مؤمنين‌ ‌خدا‌ ‌را‌ ميبينند لكن‌ مراد توجه‌ بحق‌ و عنايات‌ و تفضلات‌ و مثوبات‌ و نعم‌ الهي‌ ‌است‌ ‌خدا‌ ميبينند نه‌ ‌با‌ چشم‌ سر بلكه‌ ‌با‌ چشم‌ قلب‌ ‌که‌ ‌از‌ امير المؤمنين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌آن‌ حضرت‌ پرسيدند: هل‌ رأيت‌ ربك‌!‌-‌ فرمود: ‌ما عبدت‌ ربا ‌لم‌ أره‌. لكن‌ بچشم‌ قلب‌ ‌که‌ بنده‌ بايد ‌در‌ ‌هر‌ چه‌ بنگرد ‌خدا‌ بيند ‌که‌ فرمود:

(‌ما رأيت‌ شيئا الا و رأيت‌ اللّه‌ قبله‌ و بعده‌ و معه‌)

]

(آیه 23)- این از نظر پاداشهای مادی، و اما در مورد پاداشهای روحانی آنها می‌فرماید: «و به پروردگارش می‌نگرد»! (الی ربها ناظرة).

ج5، ص347

نگاهی با چشم دل و از طریق شهود باطن، نگاهی که آنها را مجذوب آن ذات بی‌مثال، و آن کمال و جمال مطلق می‌کند.

پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله فرمود: «هنگامی که اهل بهشت وارد بهشت می‌شوند خداوند می‌فرماید: چیز دیگری می‌خواهید بر شما بیفزایم؟

آنها می‌گویند: (پروردگارا! همه چیز به ما داده‌ای) آیا روی ما را سفید نکردی؟ آیا ما را وارد بهشت ننمودی؟ و رهائی از آتش نبخشیدی؟

در این هنگام حجابها کنار می‌رود (و خداوند را با چشم دل مشاهده می‌کنند) و در آن حال چیزی محبوبتر نزد آنان از نگاه به پروردگارشان نیست».